Co to jest Salary cap, Mid-Level Exception, Two-way kontrakt? Zasady finansowe w NBA

Amerykański sport różni się od europejskiego na wielu płaszczyznach – jedną z nich jest sposób kontraktowania zawodników. Jesteśmy przyzwyczajeni do tego, że wysokość wypłaty sportowca zależy od tego, jak dużo jest w stanie zapłacić dany klub. Zupełnie inaczej jest w NBA.

Salary cap – co to jest?

Wszystkie 30 zespołów obowiązuje tzw. ’salary cap’, a więc limit, określający ile pieniędzy można przeznaczyć sumarycznie na wypłaty swoich koszykarzy. Dla przykładu: w sezonie 2023/24 salary cap wyniesie 136 milionów dolarów. Oznacza to, że wypłaty wszystkich zawodników danego klubu w tym sezonie nie powinny przekroczyć tej kwoty. Istnieje także instytucja ’salary floor’, która zmusza właścicieli klubu do wydania na pensje w danym sezonie przynajmniej 90% kwoty salary cap – w sezonie 2023/24 będzie to więc 122,4 miliona dolarów.

W teorii więc, jeśli klub przeznaczy na pensje dla swoich zawodników 130 milionów dolarów, nie będzie mógł podpisać kontraktu z kolejnym graczem za kwotę wyższą niż 6 milionów dolarów. Podkreślam – teoretycznie. W NBA istnieje bowiem kilka sposobów – w przeciwieństwie na przykład do NFL – na to, by salary cap przekroczyć. O tym jednak za chwilę. Przejdźmy najpierw do tego, jaka kara czeka klub za przekroczenie progu.

Luxury tax, czyli podatek od luksusu

Podane 136 milionów dolarów to tak zwany 'limit miękki”. Oznacza to, że da się go przekroczyć – wiąże się to jednak z konsekwencjami.

Poza progiem miękkim salary cap, istnieje też próg, którego przekroczenie jest już znacznie trudniejsze. Określany jest on mianem ’tax threshold’ i w sezonie 2023/24 wyniesie 165,3 miliona dolarów. Po jego osiągnięciu, żadne dalsze ruchy nie będą już możliwe. Za każdy dolar ponad tym progiem zespół odprowadzi dodatkową kwotę do budżetu ligi. Nazywane jest to ’luxry tax’, czyli w wolnym tłumaczeniu podatek od luksusu. Jako że jest to podatek progresywny, istnieje kilka jego progów. W tych widełkach za każdy przekroczony dolar odprowadza się taką kwotę:

Istnieje jednak oddzielny, bardziej surowy 'taryfikator’ dla klubów, które przekroczyły budżet kolejny raz z rzędu. Prezentuje się on następująco:

Dla przykładu – jeśli Golden State Warriors, którzy kolejny rok z rzędu przekroczyli próg podatku, na wszystkie wypłaty dla zawodników w sezonie przeznaczą 200 milionów dolarów, czyli o 34,7 milionów więcej niż próg podatku od luksusu, odprowadzą od tego 134,8 miliona dolarów podatku. Jak to policzyć? Od pierwszych 5 milionów ponad progiem odprowadzą 12,5 miliona (5×2,5), od kolejnych 5 milionów odprowadzą 13,75 miliona (5×2,75), od kolejnych 5 milionów 17,5 miliona (5×3,5), od kolejnych 5 milionów już 21,25 miliona (5×4,25), a za ostatnie 14,7 miliona już 69,8 miliona (14,7×4,75).

(5M x 2,5)+(5M x 2,75)+(5M x 3,5)+(5M x 4,25)+(14,7M x 4,75)
= 12,5M +13,75M +17,5M +21,25M +69,8M
= 134,8 M

Co dzieje się z tą kwotą? Odpowiedź jest bardzo prosta – cała kwota ściągana od zespołów płacących podatek od luskusu jest dystrybuowana po równo pomiędzy te zespoły, które podatku nie płacą. Jest to swego rodzaju mechanizm wyrównywania szans w sytuacji, w której bogatsi właściciele skłonni są płacić w podatkach duże sumy za lepszy zespół, a inni nie mają takiej możliwości.

No dobra – ale jak w ogóle przekroczyć próg salary cap, skoro teoretycznie nie można podpisać nowego kontraktu powyżej tego limitu?

MLE, Trade-Exception – jak działają wyjątki w NBA

W lidze NBA istnieje wiele wyjątków, dzięki którym udaje się przekroczyć limit salary cap. Ułatwiają one zespołom kompletowanie składów w przerwie między sezonami, kiedy nie zawsze łatwo jest zmieścić się w wymaganych widełkach.

Mid-Level Exception

Podstawową formą wyjątku jest Mid-Level Exception, czyli tak zwane ’MLE’. Jest to wyjątek przysługujący każdemu zespołowi, który pozwala podpisać zawodnika lub zawodników z pominięciem progu salary cap. Kwota, jaką zespół może wydać w ramach tego wyjątku, oraz długość umowy, jaką może podpisać na jego mocy z zawodnikiem, zależne są od tego, czy klub znajduje się poniżej salay cap, powyżej salary cap, czy powyżej tax threshold:

Mid-Level to mechanizm, który zabezpiecza drużyny przed sytuacją, w której nie skompletowały one jeszcze drużyny, a nie mają już żadnych pieniędzy na podpisanie nowej umowy. Przykładem gracza, który podpisał kontrakt poprzez MLE był w zeszłym sezonie Bruce Brown, którego Denver Nuggets normalnie nie mogliby pozyskać, gdyż przekroczyliby próg salary cap.

Bi-Annual Exception

Ten wyjątek jest bardzo podobny do Mid-Level – jest jednak stały dla każdej drużyny i na sezon 2023/24 wyniesie 4 516 00 dolarów. Może zostać wykorzystany na umowę opiewającą na maksymalnie dwa lata. Haczyk jest jednak taki, że żaden z zespołów nie może skorzystać z tego wyjątku dwa lata z rzędu.

Rookie Exception

Rookie Excepion, czyli wyjątek dla debiutanta, to dość prosta sprawa. Drużyna, która wybrała zawodnika w pierwszej rundzie draftu, może podpisać z nim umowę bez względu na to, czy przekroczy przez to salary cap, czy nie. Warto mieć jednak świadomość, że wysokość i długość umowy dla wybranego w pierwszej rundzie draftu jest ściśle określona i zależy od tego, z którym dokładnie pickiem zawodnik został wybrany.

Trade Exception

Trade Exception, albo Traded Player Exception, czyli ’TPE’ – wyjątek od wymiany. Jest to chyba najciekawszy z wyjątków – pozwalający do tego na stosunkowo największe odstępstwa od salary cap. Jak wskazuje na to jego nazwa, ma on zastosowanie przy transferach, a nie jak poprzednie omawiane wyjątki, przy podpisywaniu nowych umów.

W dużym uproszczeniu, jeśli wymienimy kontrakt zawodnika do innego zespołu, a w zamian otrzymamy kontrakty o sumarycznej kwocie niższej, niż ten oddany (licząc tylko obecny/najbliższy sezon), w naszym salary cap tworzy się trade exception.

Różnica kwot jest w naszym salary cap, zajmuje w nim miejsce, ale 'wirtualnie’. Nie musimy nikomu tej gotówki wypłacać, za to w przeciągu najbliższego roku możemy użyć jej, by dokonać kolejnej wymiany i przyjąc kolejne kontrakty – nawet, kiedy jesteśmy już powyżej progu salary cap.

Dla przykładu: w listopadzie 2020 roku Boston Celtics podpisali nową, wysoką umowę z Gordonem Haywardaem, od razu wysyłając go do Charlotte Hornets. W zamian nie otrzymali żadnych kontraktów, więc w ich salary cap pojawił się Trade Exception o wysokości blisko 28 milionów dolarów:

Boston Celtics dostali rok na wykorzystanie tego wyjątku. Skorzystali z niego w marcu 2021 roku, pozyskując Evana Fourniera z Orlando Magic. W zamian nie oddali żadnego kontraktu, tylko dwa drugorundowe picki. Normalnie nie byłoby to możliwe, ponieważ przekroczyliby takim ruchem próg salary cap. Wykorzystali jednak część wyjątku, jaki stworzyli sobie podczas wymiany Haywarda. Ze wspomnianych blisko 28 milionów dolarów, wykorzystali 17 milionów, by 'wchłonąć’ umowę Fourniera.

Prawa Birda – wyjątek dla weterana

Wyjątek dla zawodników z odpowiednim stażem w danej drużynie, którego nazwa wzięła się od Larry’ego Birda, który w 1983 roku na mocy takiego właśnie wyjątku pozostał na dłużej w Boston Celtics. Pamiętasz, kiedy pisałem, że klub nie może podpisać z zawodnikiem kontraktu, kiedy spowoduje to przekroczenie salary cap? Cóż, kłamałem.

Prawa Birda sprawiają, że klub może podpisać z zawodnikiem kontrakt, który spowoduje przekroczenie progu salary cap, o ile zawodnik ten spełnia warunki bycia 'weteranem’ danej drużyny. Żeby nie było zbyt łatwo, istnieje kilka rodzajów Praw Birda, które określają, jak wysoki i jak długi kontrakt można na ich mocy podpisać z weteranem:

Żeby zawodnik klasyfikował się do pełnych Praw Birda, musiał w przeciągu ostatnich 3 sezonów grać w danej drużynie – albo przez wszystkie 3 sezony, albo w ostatnim z nich, o ile trafił do zespołu na mocy transferu lub został zwolniony z poprzedniego klubu. Warunki by klasyfikować się do ’Wczesnych’ Praw Birda są takie same, jednak zamiast 3 lat, wystarczy okres 2 lat. Zawodnik określany jako Nieklasyfikowany weteran nie spełnia wyżej wskazanych warunków, ale w ostatnim sezonie grał w tym samym klubie, który chce wykorzystać do podpisania z nim umowy omawianego wyjątku.

Dla przykładu: Steph Curry dwa lata temu podpisał z Golden State Warriors przedłużenie kontraktu na 4 kolejne sezony. W pierwszym roku, w którym w życie weszło przedłużenie, Curry zarobił ponad 48 milionów dolarów. Podpisanie takiej umowy z innym zawodnikiem nie byłoby możliwe, z racji na zbyt małą ilość miejsca w salary cap. Curry jednak spełnił wymogi, by Warriors posiadali do niego Prawa Birda – one pozwoliły zatrzymać zawodnika pomimo przekroczenia progu:

Disabled Player Exception – wyjątek od kontuzji

Jeśli zawodnik danej drużyny dozna kontuzji, która definitywnie uniemożliwi mu występy do końca sezonu, zespół może złożyć do ligi wniosek o Disabled Player Exception. W ramach tego wyjątku, zespół może podpisać w zastępstwie za kontuzjowanego gracza innego zawodnika, na jednorocznej umowie nie przekraczającej 50% zarobków kontuzjowanego gracza, lub nie przekraczającej wysokości Mid-Level Exception. O ile oczywiście ligowa komisja przyzna zespołowi taki wyjątek, po przebadaniu sytuacji kontuzjowanego zawodnika.

Wolna agentura – podpisywanie kontraktów z zawodnikami

Wiemy już, na czym polega salary cap, jakie wyjątki pozwalają na jego przekroczenie, oraz z jakimi wiąże się to konsekwencjami. Przyjrzyjmy się więc bliżej samemu procesowi podpisywania przez klub kontraktów z koszykarzami.

Zastrzeżony i niezastrzeżony wolny agent – co to znaczy?

Zawodnik, który wypełnił swój kontrakt i nie obowiązuje go już żadna umowa, nazywany jest ’wolnym agentem’. Istnieją jednak dwa rodzaje wolnej agentury. Pierwszy, znacznie bardziej przejrzysty z nich, to Unrestricted Free Agent, ’UFA’, czyli niezastrzeżony wolny agent. To zawodnik, który ma pełna dowolność w podjęciu decyzji odnośnie swojej nowej umowy. Może ją podpisać kiedy chce i z jakim klubem chce. Sprawa komplikuje się w przypadku ’zastrzeżonych wolnych agentów’.

Restricted Free Agent, czyli ’RFA’, to termin na zawodnika, który skończył już wypełnianie umowy dla poprzedniego klubu, ale jego dalsze poczynania są obwarowane pewnymi ograniczeniami. Zawodnik w dalszym ciągu może podpisać nową umowę z klubem, na który sam się zdecyduje, natomiast jego poprzedni klub ma w tym wypadku prawo wyrównać każdą ofertę, jaką przedłoży inna drużyna.

Dla przykładu: W minione wakacje zastrzeżonym wolnym agentem był Deandre Ayton, który skończył swoją debiutancką umowę z Suns. Niezależnie od tego, który klub zaoferowałby mu najwięcej, Phoenix Suns mogli wyrównać ofertę, zmuszając Aytona do pozostania w Phoenix. Gdyby Suns uznali, że oferty dla Aytona od innych klubów były wyższe, niż sami chcieliby mu płacić, mogli odpuścić i pozwolić mu odejść:

Zawodnik wejdzie na rynek jako zastrzeżony wolny agent w kilku konkretnych przypadkach:

• Skończył swój czteroletni, debiutancki kontrakt, jaki przysługuje koszykarzowi wybranemu w pierwszej rundzie draftu
• Łapie się na status 'weterana’ (patrz wyżej – Prawa Birda), ale w lidze spędził w sumie 3 sezony lub mniej
• Skończył two-way kontrakt, a w poprzednim sezonie był w składzie drużyny NBA przez przynajmniej 15 dni

Sam proces wejścia na rynek zastrzeżonego wolnego agenta poprzedza tak zwana ’oferta kwalifikacyjna’ – Qualifying Offer. Jeśli koszykarz może zostać najbliższego lata zastrzeżonym wolnym agentem, jego dotychczasowa drużyna musi najpierw przedstawić mu ofertę kwalifikacyjną – jest to oferta rocznego kontraktu, którą zawodnik może zaakceptować, by rok później zostać już niezastrzeżonym wolnym agentem.

Two-way contract, umowy 10-dniowe – rodzaje umów

Liga NBA pozwala drużynom podpisywać z zawodnikami różne rodzaje kontraktów. Poza standardową umową, za którą wynagrodzenie jak i jej długość są jasno określone, istnieją też bardziej złożone formy porozumień pomiędzy koszykarzami a klubami.

Kontrakt 'Two-way’: Jest to kontrakt, który pozwala klubowi NBA podpisać dwóch dodatkowych koszykarzy powyżej ustalonego limitu 15 zawodników, nie licząc ich do salary cap. Jest on jednak obwarowany pewnymi ograniczeniami. Nie może być on dłuższy niż 2 sezony, zawierać żadnych opcji, bonusów, ani zostać przedłużony. Umowa ta nie może zostać podpisana, jeśli koszykarzowi w czasie jej trwania wybiją 4 lata doświadczenia w NBA, ani w przypadku, gdy jest to już trzeci z rzędu sezon na two-way kontrakcie z danym zespołem. Każdy two-way kontrakt musi zawierać opcję przekonwertowania na zwyczajny kontrakt.

Kontrakt 10-dniowy: Jak sama nazwa wskazuje, jest to kontrakt zawarty na 10 dni, lub 3 mecze sezonu regularnego – zależnie od tego, które z wymienionych potrwa trwać dłużej. Umowę taką można podpisać dopiero po 5 stycznia i nie może wykraczać ona swoją długością poza ramy trwającego sezonu. Jest to łatwy sposób na szybkie wzmocnienie składu, na przykład w przypadku kontuzji któregoś z graczy. Klub może podpisać z danym zawodnikiem tylko dwa two-way kontrakty – kolejny musi być już umową przynajmniej do końca sezonu.

Od czego zależy wysokość kontraktu?

Progi salary cap są ustalane przez ligę na każdy sezon, zależnie od prognozowanych zarobków całej organizacji. Wiedząc, ile wynosić będzie salary cap, proporcjonalnie ustalane są wysokości umów, jakie mogą podpisywać z zawodnikami kluby. Te zależne są między innymi od stażu w lidze zawodnika, z którym chcą się związać.

Maksymalny kontrakt w NBA

Tak prezentować mają się maksymalne możliwe zarobki zawodników, którzy będą podpisywać umowę z klubami, w których kończyli poprzedni kontrakt. Jak widać, najdłuższy możliwy dla takiego zawodnika kontrakt opiewać może na maksymalnie 5 lat:

Inaczej z kolei prezentują się maksymalne możliwe umowy dla zawodników, którzy podpiszą kontrakt z nowym klubem. Nie dość, że są one o rok krótsze, roczny wzrost wynagrodzenia zamiast 8% wynosi tylko 5%:

Jak widać rok różnicy potrafi drastycznie zmienić potencjalne zarobki zawodnika. Premiowana jest też lojalność. Fakt, że dotychczasowy klub ma prawo zaoferować zawodnikowi wyższy kontrakt, jest ukłonem w kierunku mniej interesujących rynków, które często tracą utalentowanych koszykarzy na rzecz atrakcyjnych miejsc do życia jak Los Angeles, Floryda, czy Nowy Jork.

Minimalny kontrakt w NBA

Ligowe doświadczenie wpływa także na to, jak wysoki jest minimalny kontrakt, jaki jest w stanie podpisać zawodnik. Minimalne umowy zazwyczaj podpisywane są jedynie na rok, jednak można taki kontrakt podpisać nawet na cztery lata. Wówczas liczba lat spędzonych przez zawodnika w NBA wyznacza, jak wysokie muszą być minimalne zarobki w danych latach minimalnego kontraktu:

Opcje w kontrakcie – opcja gracza i opcja klubu

Kiedy umowa dobiega końca, zawodnik wchodzi na rynek wolnych agentów. Nie zawsze jasnym jest jednak, kiedy dokładnie kończy się umowa. W wielu kontraktach zawarta jest tak zwana 'opcja’ – po stronie gracza lub klubu. Najczęściej dotyczy ona ostatniego roku umowy i dotyczy tego, czy koszykarz spędzi dany sezon w klubie i odbierze wynagrodzenie, czy zrzeknie się wynagrodzenia i od razu wejdzie na rynek wolnych agentów.

Opcje dzielimy na opcje gracza oraz opcje zespołu – zależnie od tego, po czyjej stronie leży podjęcie decyzji. To, czy w danej umowie znajduje się opcja, ustalane jest na samym początku, w fazie negocjowania umowy pomiędzy graczem a klubem. Niezależnie od tego, czy zawodnik kończy kontrakt w zespole, z którym podpisał umowę, czy został w międzyczasie wytransferowany, uzgodniona na początku opcja pozostaje w jego kontrakcie.

Dla przykładu: w 2018 roku Chris Paul podpisał – jeszcze z Houston Rockets – umowę na 4 lata, na mocy której mógł zarobić łącznie prawie 160 milionów dolarów. Ostatni rok był jednak opcją gracza. Tym samym Chris Paul, już jako zawodnik Suns, zrezygnował z ponad 44 milionów dolarów za sezon 2021/22, by podpisać z tym samym klubem nową, dłuższą umowę na kolejne 4 lata o wartości 120 milionów dolarów. Zamiast 44 milionów, za sezon 2021/22 zarobił więc 30 milionów. Skąd taka decyzja? W wieku 36 lat Chris Paul nie chciał ryzykować, że po ewentualnym słabszym sezonie, w którym mogła wydarzyć mu się jakaś kontuzja, jego wartość rynkowa spadnie. Wolał podpisać od razu umowę, która gwarantuje mu długoterminowo finansowe bezpieczeństwo.

Buy-out, waivers – zwalnianie gracza w NBA

Nie zawsze koszykarz dogrywa swój kontrakt do samego końca. Jak w każdej innej pracy (choć trudno porównać grę w NBA do jakiejkolwiek pracy), koszykarze bywają przez swoich pracodawców zwalniani, lub zrywają umowę za porozumieniem stron.

Zajmijmy się najpierw pierwszym z tych scenariuszy – kiedy to klub chce pożegnać się z zawodnikiem. Najrozsądniej jest dokonać wymiany niechcianego koszykarza, ale kiedy nie ma na wymianę chętnych, a klub chce zwolnić miejsce w składzie na innego gracza, musi dokonać zwolnienia, czyli jak to się mówi w realiach NBA: umieścić gracza wśród tak zwanych ’waivers’.

Znalezienie się na liście waiversów uruchamia procedurę – przez kolejne 48 godzin pozostałe kluby NBA mogą przejąć kontrakt zwolnionego zawodnika, przyjąć go do swojego składu, wypłacając mu pozostałe w kontrakcie wynagrodzenie. Jeśli jednak po zwolnionego gracza nie zgłoszą się przez 48 godzin żadni chętni, pozostałą część kontraktu wypłaca mu klub, który go zwolnił (skoro była umowa, a gracz się jej nie zrzekł, pieniądze muszą być mu wypłacone) a sam zawodnik wchodzi na rynek wolnych agentów i może podpisać nową umowę z dowolnym klubem.

Ciekawostka jest taka, że jeśli po zawodnika na liście waiversów zgłosi się więcej niż jeden chętny zespół, o tym, do kogo trafi, decyduje miejsce w tabeli. pierwszeństwo mają zespoły z niższych pozycji. Co więcej, gracz zwolniony po 1 marca, zgarnięty potem z waiversów, nie będzie mógł grać dla nowej drużyny w Playoffach.

Czasem jednak chęć rozwiązania umowy pomiędzy graczem a klubem jest obopólna. Wtedy dochodzi do tak zwanego ’buy-outu’, czyli wykupienia przez zawodnika swojej własnej umowy. Często dzieje się tak, kiedy klub nie może znaleźć chętnych na transfer danego zawodnika, albo kiedy dla nowo pozyskanego zawodnika w transferze nie ma miejsca w długoterminowych planach.

W takim wypadku, zawodnikowi wypłacana jest część pozostałego wynagrodzenia – klub negocjuje z zawodnikiem i jego agentem, jak duża ma być to część. Kiedy obie strony zgodzą się co do kwoty, zawodnik zostaje niezastrzeżonym wolnym agentem i może podpisać nową umowę z kim tylko chce.

Mam nadzieję, że stosunkowo przejrzyście wytłumaczyłem zawiłości finansowego aspektu gry w NBA. Jeśli macie jeszcze jakieś pytania, śmiało zadawajcie je w komentarzach poniżej.